به نقل از «فرارو»

داستان پای بساطی‌های بازار اوزار و قنات فرمانفرمائیان

تاریخ انتشار: ۱۷ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۸۴۸۸۵۱

دوباره تابلوی تصاویر غبار گرفته خاطرات، جانی تازه به خود به می‌گیرد. بازهم سر و کله بساطی‌ها، درشتی‌ها و سولقانی‌ها در سه‌راه طرشت، بازار اوزار پیدا می‌شود. بوی عطر کباب‌های خوشمزه محمود کبابی تا ۷ محله آن طرف‌تر هم پیچیده است. همه بچه‌های مدرسه داریوش به عشق مسقطی‌های معروف مغازه آقای مرادی، گوششان به صدای زنگ کلاس است تا زودتر تعطیل شوند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

همه این داستان تنها بخشی از خاطرات غبار گرفته اهالی و کاسبان قدیمی خیابان آذربایجان و میدان رشدیه به روایت «محمد شامی»، «احمد قادرپناه» و «بهروز حبیبی» از تحولات اجتماعی و فرهنگی این خیابان در سال‌های دور است. اگر به گشت و گذار در سیر تحولات زمان و سفر‌های تاریخی علاقه دارید بقیه ماجرا از قول این هم‌محله‌ای‌ها بخوانید.

میدان مرحوم میرزا حسن رشدیه

در یک روز تقریباً گرم بهاری برای گشت و گذار در سیر تحولات تاریخی محله‌های منطقه، راهی خیابان آذربایجان در حوالی میدان سه گوش رشدیه شدم. «محمدشامی» مدیر حسینیه شانجانی‌ها و از کاسبان خیابان آذربایجان نخستین کسی است که درباره منطقه با او به گفتگو می‌نشینم. او از تغییر شکل و نام میدان رشدیه می‌گوید: «زمانی همین وسط یک میدان کوچک به نام رشدیه بود. این نام بر گرفته از نام مرحوم «میرزا حسن تبریزی» معروف به «رشدیه» و پدر معارف، بنیانگذار آموزش نوین در ایران است. او چندین مدرسه به شیوه مدرن در کشور و تهران با نام رشدیه ساخت. البته هنوز منبع موثقی برای این ادعا موجود نیست.»

از سینما اسکار تا حسینیه شانجانی‌ها

شامی در حالی که از شیشه به بیرون مغازه می‌نگرد، اشاره به شکل و تغییرات محلی می‌کند و درباره تاریخچه و بنا‌های قدیمی محله توضیح می‌دهد: «همین میدان رشدیه ابتدا میدانگاه کوچکی بود، اما بعد با گذر زمان، شکل و فضای آن تغییر و اتاقک کلانتری در آن مستقر شد.»

او در ادامه به حسینیه شانجانی‌ها در چند قدمی مغازه‌اش اشاره می‌کند و می‌گوید: «سال ۱۳۵۴ اینجا سینمایی به نام اسکار بود. اما همان سال از طرف جمعیت خیریه شانجانی‌ها برای تغییر کاربری به حسینیه خریداری شد. افتتاح و راه‌اندازی آن در رسانه‌ها حسابی سر و صدا کرد و حتی در همان زمان به‌عنوان یک حرکت بی‌سابقه در روز افتتاحیه مهمان خارجی هم داشتیم.»

بنا بر اظهارات شامی، در آن زمان ۲ سینمای دیگر در تهران به حسینیه، تغییر کاربری داده است که یکی در خیابان قصرالدشت و دیگری هم در نارمک بود.

اداره دامپزشکی ارتش

کمی که از صحبت‌ها و تعریف‌های این هم‌محله‌ای قدیمی می‌گذرد، برای تکمیل خاطرات و گشت و گذار بیشتر در حال و هوای قدیم محله به مغازه مصالح‌فروشی «احمد قادر پناه» از دیگر کاسبان قدیمی محل که بیش از ۶۴ سال قدمت کسب و کار در خیابان آذربایجان دارد می‌روم. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «اواخر دهه ۲۰ پدرم این مصالح‌فروشی را در خیابان آذربایجان راه‌اندازی کرد. رشدیه در اصل میدان نیست، اما به دلیل آنکه این جا به ۶ راه ختم می‌شد، در باور مردم به میدان معروف است.»
قادر پناه با نگاهی به کارگاه مترو در ابتدای خیابان دامپزشکی توضیح می‌دهد: «اینجا اکنون کارگاه مترو خط ۷ است. قدیم‌ها اداره دامپزشکی ارتش بود و اغلب، اسب‌های ارتش را برای واکسیناسیون و معاینه به اینجا می‌آوردند. البته به جز چهارپایان، خرگوش، میمون و پرندگان را هم در این مکان نگهداری می‌کردند.»

کسب و کار قدیمی‌ها و قهوه‌خانه‌ها

صحبت و تعریف‌های ما با این هم‌محله‌ای قدیمی و جمعی که در مغازه‌اش نشسته‌اند حسابی گل انداخته است که قادرپناه یادی از حرفه‌های قدیمی خیابان آذربایجان می‌کند: «یادش به‌خیر آن قدیم‌ترها، روابط صمیمانه‌تر و همه با هم مثل اعضای یک خانواده بودند. بیشتر کاسبان هم نزدیک محل کسب و کارشان برای اهل و عیال، خانه‌ای دست و پا می‌کردند. در خیابان آذربایجان، تقاطع باستان، خواروبارفروشی آقای بابایی بود.

بالاتر از مصالح‌فروشی ما، درگاراژی تیر چوبی و آهن و زغال می‌فروختند. آقای مرادی هم مسقطی‌فروشی معروفی داشت. چلوکبابی محمودکبابی کنار قهوه‌خانه طرشتی‌ها در سه‌راه طرشت، قهوه‌خانه کنی‌ها و حمام ایزدی جزو نخستین کاسبان این محدوده به حساب می‌آمدند.»

او از زورخانه شیرافکن در خیابان آذربایجان یاد می‌کند و می‌گوید: «آن زمان مرزبندی مناطق شهری معنای خاصی نداشت و همه اهالی از مسافت‌های دور و نزدیک همدیگر را می‌شناختند. یکی از مراسم معروف، جشن گلریزان بود که بیشتر در زورخانه شیر افکن خیابان آذربایجان که متعلق به خسرو معصومی بود برگزار می‌شد.»

ماجرای میراب و آب باغ شاه

داستان تهیه آب شرب خانگی و نحوه تأمین آن در روزگاری که هنوز خبری از هدایت و مهار آب سد‌ها و لوله‌کشی در خانه‌ها نبود ماجرای جالبی داشت. قادرپناه با گریزی به گذشته تعریف می‌کند: «قدیم‌ها مثل امروز تهیه هر چیزی به آسانی و راحت نبود. برای مثال همین آب آشامیدنی که این روز‌ها با یک اشاره قابل دسترس است درگذشته فرایند وقت‌گیر و طولانی داشت و آب انبار مهم‌ترین بخش هر خانه و محل ذخیره آب برای مصارف خانگی بود. بیشتر محله‌ها دارای نهر‌های بزرگ و پر آب بود. از مسیر آب انبار هر خانه یک لوله از جنس سفال به سمت نهر‌ها لوله‌کشی شده بود.»

به گفته قادرپناه در هر محله‌ای شخصی با عنوان میراب وظیفه تقسیم آب را بر عهده داشت و این میراب از غروب تا نزدیک صبح، برکار تقسیم آب و هدایت آن از طریق همین لوله متصل به نهر کوچه نظارت می‌کرد. البته این آب برای مصارف خانگی، شست‌وشو و تهیه غذا مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اما در روزگاری که هنوز تصفیه آب و انواع آب معدنی در کار نبود مردم چطور آب آشامیدنی خود را تهیه می‌کردند؟ قادرپناه در این‌باره توضیح می‌دهد: «میدان حر امروزی به باغ شاه معروف بود. در همان مکان قناتی بود که اغلب آب‌های خوراکی را از همین قنات در ظرف‌هایی دلو مانند با گاری می‌آوردند و بیشتر مردم آب خوراکی خود را از همین گاریچی‌ها تأمین می‌کردند.»

زمین‌های مظفری

شاید برای بسیاری از اهالی خیابان آذربایجان که این روز‌ها برای راه‌اندازی بوستانی کوچک یا یک مرکز رفاهی و تفریحی مثل مجموعه فرهنگی و ورزشی، منتظر تحقق وعده مسئولان هستند، اینکه روزی تمام زمین‌های این خیابان، زمین‌های کشاورزی و دشت‌های گندمزار «مظفری» ملاک معروف بوده، تصور دور از ذهنی به نظر بیاید. زمین‌های کشاورزی خیابان آذربایجان از دهه ۳۰ به بعد تغییر کاربری داد و به زمین‌های مسکونی تبدیل شده است.

قنات و آسیاب فرمانفرمائیان

همراه با خاطرات قادرپناه و اهالی در بازار خاطرات مشغول گشت و گذار هستیم و هر کدام با تعریف‌هایشان از بخشی از تاریخ محله و نحوه شکل‌گیری آن صحبت می‌کنند. تا اینکه با این خاطرات به سمت قنات فرمانفرمائیان و املاک این نواده فتحعلی شاه قاجار در محله آذربایجان می‌روم. قادرپناه می‌گوید: «در بالای استادیوم آزادی امروز، قنات آب فرمانفرما واقع بود که آب آن به شکل رودی از محله ما تا حوالی پاستور گذر می‌کرد. یادم می‌آید آن‌قدر این نهر‌ها و آب آن روان و تمیز بود که حتی مردم عادی هم گاهی از آن استفاده می‌کردند. بیشتر آب اسب‌های ارتش هم از همین رود‌های جاری در محله تأمین می‌شد.»

او از آسیاب آبی خیابان آذربایجان که اکنون به هنرستان کار و دانش شهید مصطفی خمینی در کوچه فرمانیه تبدیل شده است می‌گوید: «در ادامه مسیر این رود، یک آسیاب آبی در خیابان آذربایجان قرار داشت که بیشتر مغازه‌داران و بنکداران برای آسیاب جو و گندم به آنجا مراجعه می‌کردند.»

رشدیه که بود؟

بخشی از نام خیابان آذربایجان به‌عنوان میدان رشدیه برگرفته از یک عالم مشهور ایرانی «مرحوم میرزا حسن تبریزی» معروف به رشدیه است. این مرحوم سال ۱۲۲۹ شمسی در محله چرندآب تبریز به دنیا آمد و پس از گذراندن مقدمات در زادگاه خود تصمیم گرفت برای ادامه تحصیلات به نجف برود، اما با خواندن مقاله‌ای در روزنامه که شمار ایرانیان با سواد را از هر هزار نفر ۱۰ نفر بیان کرده بود به جای سفر به نجف، راه بیروت را در پیش می‌گیرد و پس از تحصیل در دارالمعلمان و آموزش شیوه‌های نوین با هدف تأسیس مدرسه به شیوه نوین از مدارس جدید استانبول بازدید و در همان جا الفبای صوتی را برای جایگزینی با روش قدیمی آموزش در مدارس جدید راه‌اندازی کرد.

نخستین مدرسه نوین ایران را در محله ششگلان تبریز و پنج مدرسه دیگر هم در شهر‌های تبریز و مشهد و چندین مدرسه هم در تهران با عنوان رشدیه تأسیس کرد و به دلیل خدماتی که در سیستم آموزشی و برای افزایش سطح فرهنگ کشور انجام داد به پدر معارف ایران و بنیانگذار آموزش نوین ایران شهرت پیدا کرد. رشدیه علاوه بر فعالیت‌های آموزشی روزنامه‌هایی به نام «مکتب» و «طهران» منتشر می‌کرد. از او ۲۷ جلد اثر به جا مانده است. رشدیه در اواخر عمر برای در امان ماندن از دشمنی مخالفان به قم رفت و در سال ۱۳۲۳ همانجا درگذشت.

مدرسه‌های قدیمی محله

آن قدیم‌تر‌ها که جنس همه خانه‌ها از کاهگل و سقف آن‌ها چوبی بود، آدم‌ها با یکدیگر صمیمانه‌تر رفتار می‌کردند. «بهروز حبیبی» از دیگر اهالی حاضر در جمع از نوع روابط و رفتار‌های اجتماعی گذشته می‌گوید: «آن زمان‌ها بیشتر امور در خانه اجرا می‌شد و زندگی مثل امروز تشریفات چندانی داشت و اعتماد، حرف اول ارتباطات را می‌زد. مردم بدون هیچ چشمداشتی، مال و دارایی خود را در اختیار هم قرار می‌دادند و نسبت به آن هیچ منتی نداشتند و جنس روابط بی‌ریا و صمیمانه بود.» حبیبی در میان صحبت‌هایش از مدارس قدیمی محله از جمله «داریوش» و آینه‌کاری زیبای داخل آنکه در طرح بزرگراه نواب از بین رفت و مدرسه‌های «صدر» و «اسدآبادی» هم یاد می‌کند.

منبع:همشهری آنلاین

منبع: فرارو

کلیدواژه: مدرسه سازی میرزاحسن رشدیه قیمت طلا و ارز قیمت موبایل خیابان آذربایجان توضیح می دهد میدان رشدیه راه اندازی گشت و گذار محله ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت fararu.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرارو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۸۴۸۸۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسئولین به صورت پیوسته همان چیزی را می گویند که رهبری فرموده اند، این چه بساطی است؟

به گزارش همشهری آنلاین، آیت الله سید احمد علم الهدی در خطبه سیاسی نماز جمعه این هفته که با حضور پرشور زائران و مجاوران در حرم مطهر رضوی برگزار شد، با اشاره به ابعاد فرهنگی و دستاوردهای گسترده عملیات وعده صادق اظهار کرد: این روزها نقل هر محفل و مجلسی، صحبت پیرامون دستاوردها و پیامدهای عملیات وعده صادق است و عمدتاً این مورد توجه است که چقدر از این موشک ها به هدف نشسته و چند درصد رهگیری شده اما آنچه مهم تر از همه بود، اراده قوی، قدرتمند و مقتدرانه نیروهای مسلح ایران بود که اسرائیل را ذلیل کرد، هیمنه آن را درهم شکست و قلب مسلمانانی را که حکام آن ها، افراد دست نشانده، سرسپرده و بی لیاقت وابسته به جهان استکبار بودند، شاد کرد.

وی افزود: تمجیدی که از این عملیات در سطح عالم صورت گرفت، نسبت به ملتی بود که ۴۵ سال است در معرض تهاجمات و تحریم های پیوسته دشمن هستند اما نه تنها عقب ننشسته اند بلکه امروز در این منطقه پربلا میدان داری می کنند.

علم الهدی با تأکید بر ضرورت حفظ فرهنگ انقلابی در اقشار مختلف مردم و به خصوص جوانان خاطرنشان کرد: آن چیزی که نسل جوان ما باید درباره آن بیندیشد و ابعاد و سرمنشأ آن را دنبال کند، همین روحیه و فرهنگ انقلابی است. شما که شاهد این قهرمانی و قدرت هستید، امروز آن را لمس می کنید اما پیش از این ها، در دفاع مقدس بود که جهان درک کرد ایرانی ها حتی اگر هم با گوشت و پوست باشد اما در فتح المبین و خیبر عقب نشینی نمی کنند.

وی ادامه داد: یک عده افراد کوتاه فکر و اندک اندیش بودند که از همان روزهای اول به امام(ره) می گفتند شما با چه قدرتی می خواهید به مصاف شاهی بروید که دنیا پشت سر اوست اما هدف برآورده شد، مردم آمدند، این نهضت را به سرانجام رساندند و با سینه خشک به مصاف گلوله داغ رفتند تا کربلایی که شنیده ایم و شنیده اید، یکبار دیگر در خیابان های مشهد و تهران و تبریز و قم و اصفهان تکرار شود. اراده این ملت، پرورش یافته بر بستر انقلابی است که در فرهنگ خداباوری ریشه دارد. امام بزرگوار به مردم در این خط جهت داد و اندیشه ای را نهادینه کرد که در اراده انقلاب، دفاع مقدس و اکنون عملیات وعده صادق نمود پیدا می کند.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: امروزه این نگرانی وجود دارد که نکند فرهنگ انقلابی گری در جامعه و به خصوص نسل جوان توسط دشمن براندازی شود. وقتی بینش های انقلابی رو به ضعف بگذارد و چشم ها متوجه زرق و برق جریان های مادی باشد، بدیهی است که این فرهنگ تضعیف شود و آن زمان است که آن اراده قوی رو به ضعف خواهد گذاشت.

وی تأکید کرد: ما به یک تحول و تجدید حیات فرهنگی نیاز داریم تا نسل آینده بتواند در بستری از جهت گیری های انقلابی ملت رشد کند. این تحول هم باید از ناحیه ملت و دولت به صورت همزمان باشد؛ ملتی که فراتر از فرهنگ مشتری مداری در میدان باشد و دولتی که مافوق یک ناصح مشفق، برای صیانت از فرهنگ هزینه بدهد.

علم الهدی گفت: اینکه شما بنده را ببینید و بابت حضور بانوان بدحجاب در بافت پیرامون حرم گلایه کنید، این همان منطق مشتری مداری است. عزیز من، فقط به گفتن ما نیست بلکه مردم و به خصوص جوانان متدین ما باید خودشان میدان داری کنند. از سوی دیگر، حکومت هم باید فراتر از یک ناصح مشفق، در میدان باشد و هزینه های اجرای فرهنگ را بپردازد چون صیانت از فرهنگ، هزینه دارد. نمی شود ما در سازمان برنامه و بودجه بنشینیم برای همه چیز کشور برنامه ریزی کنیم و بعد دست آخر ببینیم چقدر پول باقی ماند و همان خرج فرهنگ باشد.

وی بیان کرد: اگر مردم بخواهند یک گوشه بنشینند، تماشاچی باشند و بگویند آقای خطیب نماز جمعه، آقای نیروی انتظامی، شما بیا این ناهنجاری را درست کن، اینطور نمی شود! برادران و خواهران، جهت گیری انقلاب در جامعه ما با میدان داری مردم محقق می شود.

علم الهدی با انتقاد از تحریف کلام و منطق رهبر انقلاب در میدان عمل اظهار کرد: مایه تأسف است که امروزه شاهد تکرار و تحریف منطق رهبری در سطح مسئولان هستیم. به طور مثال، اوامر قطعی و صادرشده از ناحیه ولایت در مسائل فرهنگی به جای اینکه عمل شود، مورد تکرار مستمر قرار می گیرد و مسئولین به صورت پیوسته همان چیزی را می گویند که رهبری فرموده اند. این چه بساطی است؟ رهبری می فرماید که عمل شود، نه اینکه شما تکرار کنید.

وی افزود: از یک جنبه دیگر، همین بحث جذب حداکثری که یکی از راهبردهای رهبری و به این معناست که همه جریانات دولتی و تشکل های مردمی همت کنند تا افراد از جریان های لائیک و لامذهب خارج و به جمعیت انقلابی افزوده شوند. این مبنای کلام و عمل است اما گاهی اوقات حرکت های ضدارزش و ناهنجاری در فلان برنامه تلویزیونی یا فلان نهاد حکومتی اجرا می شود که وقتی پیگیر می شویم، جواب می دهند به خاطر جذب حداکثری است. کدام جذب؟ می خواهید به بهانه پرکردن سبد جمعیت انقلابی، همان کسانی را هم که انقلابی هستند، از خود برنجانید؟

وی خاطرنشان کرد: مثلاً همین اواخر، اینکه پیوسته بر بازگشت عناصر ناپاک، ضدانقلاب و خارج نشین تأکید می شود، این از همان مصادیق تحریف است. وقتی هم که سوال می کنیم می گویند به خاطر جذب حداکثری. عزیزان من، حداکثری که با آوردن اینها جذب می شود، نه جذب شما بلکه جذب همین افراد می شود. این چه منطقی است که شما دارید؟

علم الهدی با اشاره به آیه ۱۱۲ سوره مبارکه هود ادامه داد: خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَکَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» یعنی اگر شما در جریان استقامت خود، یک اراده قوی در مردم ایجاد کردید اما پاسدار آن نبودید، این طغیان در برابر نعمتی است که خداوند بینا به شما عنایت کرده و در درگاه پروردگار حساب و کتاب خواهد شد. برادران و خواهران، عزیزان من، مبنای عمل این است. کسانی که در بعضی حرکت ها و جریان های مردمی، مدعی توسعه فرهنگ دینی هستند، باید بیایند جامعه دینی را توسعه بدهند. این همان تحولی است که هم برپایه دستگاه های حکومتی و هم مبتنی بر اراده مردمی، می تواند منجر به اقتدار مضاعف ملت در عرصه های مختلف شود.

کد خبر 847240 منبع: شفقنا برچسب‌ها نماز جمعه ائمه جمعه - امام جمعه خبر ویژه زنان - حجاب سید احمد علم الهدی